Jaki miód jest najzdrowszy? Rodzaje i właściwości miodu

Dlaczego miód jest zdrowy? Składniki i właściwości

Miód to naturalny produkt pszczeli, otrzymywany z nektaru kwiatowego lub spadzi, czyli słodkiej wydzieliny mszyc. Nektar jest w ulu zagęszczany, czyli pozbawiany nadmiaru wody, i przechowywany w woskowych plastrach, skąd pszczelarze go w odpowiednim czasie wydobywają. Typowy miód kwiatowy zawiera 70-80% węglowodanów, 10-20% wody i do kilku procent innych składników: aminokwasów, substancji mineralnych, witamin oraz rozmaitych substancji pochodzenia roślinnego i pszczelego. To właśnie te związki, które występują w miodzie w stosunkowo niewielkich ilościach - mikroelementy,  flawonoidy, kwasy organiczne, substancje śluzowe, enzymy, witaminy, i olejki eteryczne - decydują o prozdrowotnych właściwościach poszczególnych rodzajów miodu, o ich unikalnym smaku, barwie i aromacie.  

Jakie cukry występują w miodzie?

Węglowodany występujące w miodzie to przede wszystkim cukry proste, czyli glukoza i fruktoza. Ich zawartość jest różna i zależy przede wszystkim od gatunku rośliny, z której pochodzi dany rodzaj miodu. Niektóre miody mogą również zawierać niewielkie ilości sacharozy (zwykle do kilku procent, w miodzie akacjowym – nawet do 10%), która również jest składnikiem nektaru niektórych kwiatów. Większa zawartość sacharozy może świadczyć o zafałszowaniu miodu. Zawartość poszczególnych cukrów w miodach ma wpływ na ich właściwości fizyczne – przede wszystkim konsystencję i tempo krystalizacji. Miody z przewagą glukozy nad fruktozą (np. miód rzepakowy) szybko ulegają krystalizacji, a miody z większą zawartością fruktozy lub sacharozy (np. miód lipowy lub akacjowy) krystalizują wolniej, czyli dłużej pozostają płynne. Jednak każdy prawdziwy miód w końcu ulega krystalizacji. Jeśli tak się nie dzieje, to znaczy, że możemy mieć do czynienia z miodem zafałszowanym (np. przez sztuczny dodatek cukru stołowego, czyli sacharozy), podgrzewanym po zbiorze lub przechowywanym w zbyt wysokiej temperaturze.

Rodzaje miodów. Czy miód wielokwiatowy/rzepakowy jest zdrowy?

Rzetelny producent oznacza zawsze na opakowaniu rodzaj miodu, rok zbioru, czas rozlewu i datę minimalnej trwałości. Znając producenta miodu wiemy także, skąd jego produkt pochodzi. Natomiast tanie miody to najczęściej mieszanki miodów z różnych krajów. Aby wymieszać i rozlać duże ilości miodu o różnych właściwościach, należy je upłynnić poprzez ogrzewanie i poddać innym procesom technologicznym. To wszystko może niekorzystnie wpływać na jakość miodu i zawartość składników wrażliwych na wysoką temperaturę, np. enzymów. Takich tańszych mieszanek miodowych warto używać wtedy, kiedy i tak planujemy obróbkę termiczną miodu, np. do pieczenia ciast lub przyprawiania mięs lub przygotowania sosów. Miody wysokiej jakości lepiej stosować na zimno: do bezpośredniego spożycia, do napojów, deserów itp.

W Polsce popularne są m.in. następujące miody:

• Rzepakowy – pochodzący z kwiatów rzepaku, bardzo powszechnie uprawianej rośliny oleistej. To miód o bardzo jasnej barwie i łagodnym smaku. Miód rzepakowy szybko krystalizuje; przybiera wtedy zwartą konsystencję i kremowy, niemal biały kolor,
• Lipowy – złocisty miód o charakterystycznym zapachu kwiatu lipy. Krystalizuje stosunkowo powoli, ze względu na przewagę fruktozy,
• Akacjowy – bardzo jasny miód pachnący kwiatem akacji. Krystalizuje powoli, jest bardzo łagodny w smaku,
• Wielokwiatowy – miód pochodzący z nektaru różnych kwiatów. Zwykle ma barwę ciemnożółtą i wyraźny miodowy zapach,
• Gryczany – jest ciemny i bardzo aromatyczny. Ma mocny, wyrazisty, lekko pikantny smak,
• Faceliowy – to miód z nektaru kwiatów facelii błękitnej, coraz częściej uprawianej w Polsce rośliny miododajnej. Miód faceliowy jest jasny, lekko kwaskowaty, o przyjemnym, kwiatowym aromacie,
• Spadziowy – ten miód nie jest otrzymywany z nektaru, tylko ze spadzi, czyli słodkiej wydzieliny mszyc żerujących na roślinach. Ze względu na pochodzenie wyróżniamy miód ze spadzi liściastej lub iglastej, zależnie od rodzaju drzew, na których żerowały owady wydzielające spadź. Miód spadziowy jest zwykle ciemny (ten ze spadzi iglastej ma ciemniejszą barwę, niż miód ze spadzi liściastej) i aromatyczny. Jest bardzo ceniony ze względu na swoje właściwości smakowe i zdrowotne.

Czy miód jest zdrowy?

Miód powszechnie uznaje się za „zdrowy” produkt spożywczy. Jednak należy pamiętać, że pojęcie „zdrowy” jest dość umowne. Zawsze trzeba zapytać: zdrowy dla kogo? W jakich ilościach? W jakich okolicznościach? Nie ma produktu zdrowego dla zawsze i dla wszystkich. To, co służy jednym osobom, może szkodzić innym. Dobra rzecz może szkodzić w nadmiarze lub przy niewłaściwym stosowaniu. Podobnie jest z miodem. Istnieje wiele okoliczności, w których stosowanie miodu jest bardzo korzystne. Jednak niektóre osoby powinny zachować ostrożność przy stosowaniu miodu lub spożywać go z umiarem.

Dlaczego miód jest zdrowy? Korzyści

Miody od wieków były stosowane w medycynie ludowej. Do dziś przypisuje się im prozdrowotne właściwości i stosuje – wewnętrznie i zewnętrznie - dla zachowania zdrowia i urody. Czasem miód stosuje się pomocniczo przy niektórych schorzeniach. Swoje właściwości miód zawdzięcza przede wszystkim substancjom pochodzenia roślinnego i pszczelego: olejkom eterycznym, flawonoidom, przeciwutleniaczom, kwasom organicznym, enzymom itd. Związki te występują często w roślinach leczniczych, a ich wpływ na zdrowie jest coraz lepiej poznawany.

• Miód może pomóc w łagodzeniu kaszlu w przebiegu przeziębienia lub grypy. Grupa naukowców z Izraela przeprowadziła w 2012 roku badanie, które potwierdziło korzystnie działanie miodu w łagodzeniu nocnego kaszlu u dzieci. Testowali oni miód eukaliptusowy, cytrusowy i jasnotowy, jednak w Polsce w przeziębieniach tradycyjnie stosuje się miód lipowy. Ciepła herbata z miodem i cytryną jest popularnym napojem rozgrzewającym w sezonie grypowym.
• Miód jest źródłem łatwo przyswajalnych cukrów, które są najważniejszym paliwem dla organizmu, szczególnie dla mózgu. Dodatkowo, w odróżnieniu od oczyszczonego cukru, dostarcza niektórych mikroelementów i innych składników. Dlatego może być stosowany w żywieniu osób o zwiększonym zapotrzebowaniu kalorycznym: rekonwalescentów, sportowców, dzieci, osób pracujących fizycznie itp.
• Diabetycy (osoby chore na cukrzycę), mogą spożywać miód przy pierwszych oznakach hipoglikemii, czyli niedocukrzenia. Miód zawiera cukry proste, które szybko się wchłaniają i podnoszą poziom glukozy we krwi. Najlepszy w tym wypadku będzie miód z dużą zawartością glukozy, np. rzepakowy.
• Wiele miodów ma właściwości przeciwbakteryjne. Te właściwości wynikają z dużego stężenia cukrów, które ogranicza rozwój bakterii, zawartości enzymów i antybakteryjnych substancji roślinnych. Rekordzistą pod tym względem jest pochodzący z Nowej Zelandii miód manuka, który jest wykorzystywany również w profesjonalnych maściach gojących i opatrunkach.
• Miód jest doskonałym kosmetykiem. Ma właściwości nawilżające i odżywcze, a  miody antybakteryjne pomagają w oczyszczaniu cery i zwalczaniu trądziku. Miód jest bardzo skutecznym środkiem nawilżającym i wygładzającym spierzchnięte usta. Istnieje wiele komercyjnych kosmetyków na bazie miodu. Można też samodzielnie stosować miód bezpośrednio na skórę lub robić z niego domowe maseczki na skórę.

Na co uważać przy stosowaniu miodu?

Tak jak każdy inny produkt, miód nie jest dla wszystkich. Niektórzy powinni unikać miodu w ogóle, a inny zachować umiar w jego spożywaniu.

• Miodu nie należy podawać dzieciom poniżej 1 roku życia. Miód może być czasem skażony przetrwalnikami laseczki jadu kiełbasianego, czyli Clostridium botulinum. Jest to beztlenowa bakteria, która produkuje jad kiełbasiany, najczęściej kojarzony z zatruciami nieświeżym mięsem. Przetrwalniki bakterii są odporne na gotowanie, ale potrzebują sprzyjających warunków, aby przejść w formę aktywną. Takie warunki panują w układzie pokarmowym niemowląt, które nie mają jeszcze dostatecznie bogatej flory jelitowej, która hamowałaby rozwój niekorzystnych bakterii. Starsze dzieci mogą już bezpiecznie spożywać miód, podobnie jak dorośli.
• Miód to przede wszystkim łatwo przyswajalne cukry, szybko podnoszące poziom glukozy we krwi. Dlatego osoby chore na cukrzycę powinny spożywać miód z umiarem, wliczając go do dziennej porcji przyswajalnych węglowodanów i odpowiednio dostosowując dawki insuliny lub leków przeciwcukrzycowych.
• Osoby uczulone na daną roślinę lub produkty pszczele również powinny zachować ostrożność przy wybieraniu miodu. Co prawda miód uczula stosunkowo rzadko (najbardziej alergennymi produktami są pyłek, pierzga, propolis i mleczko pszczele) ale nie jest to wykluczone.
• Nie należy stosować miodu spożywczego do samodzielnego leczenia ran lub oparzeń! W razie potrzeby należy zasięgnąć porady lekarza i według jego zaleceń stosować sterylne, specjalnie przygotowane leki lub opatrunki na bazie miodu.

Więcej artykułów znajdziecie na Empik Pasje w dziale Zdrowie.

Zdjęcie okładkowe: źródło: shutterstock.com

Bibliografia

1. Bąkowska M; Janda K. „Właściwości prozdrowotne wybranych miodów”. Pomeranian Journal of Life Sciences, [S.l.], v. 64, n. 3, sep. 2018. ISSN 2450-4637.
2. Cohen HA, Rozen J, Kristal H, Laks Y, Berkovitch M, Uziel Y, Kozer E, Pomeranz A, Efrat H. Effect of honey on nocturnal cough and sleep quality: a double-blind, randomized, placebo-controlled study. Pediatrics. 2012 Sep;130(3):465-71. doi: 10.1542/peds.2011-3075. Epub 2012 Aug 6. PMID: 22869830.